Rotterdamsebaan: vliegwiel voor duurzaamheid en gebiedsontwikkeling

Duurzaamheid leek een van de lastigste criteria te zijn, maar het enthousiasme van de gemeente Den Haag en Combinatie Rotterdamsebaan werd steeds groter. Zo ontstond de meest duurzame tunnel van Europa voor de nieuwe verbindingsweg. Mooi neveneffect: de Binckhorst, eindpunt van de tunnel, ontwikkelde zich sindsdien tot een gewilde moderne en vernieuwde stadswijk. Duurzaamheid is een vliegwiel dat veel in gang zet.

‘Den Haag was voornamelijk via de Utrechtsebaan A12 bereikbaar, dat is een wankele basis voor het logistieke verkeer en de vele forenzen’, vertelt Paul Janssen, projectdirecteur namens de gemeente Den Haag. ‘Met de Rotterdamsebaan hebben we betere aansluiting op het Westland en Rotterdam gekregen, waarop de Haagse economie sterker is aangewezen dan op Utrecht en Amsterdam.’

Plannen voor die extra verbinding waren er al langer en de bouw van de Hubertustunnel liet voor het eerst zien dat een boortunnel onder bebouwing mogelijk is in Nederland. Het ontwerp van de Rotterdamsebaan kreeg gestalte: een vier kilometer lang tracé tussen de A4/A13 vanaf knooppunt Ypenburg en de Centrumring van Den Haag. Onderdeel hiervan is de 1.860 meter lange Victory Boogie Woogietunnel onder Voorburg-West, waarvan 1.640 meter is geboord. Dit is 300 meter langer dan technisch noodzakelijk was om aan de wensen van de omliggende gemeenten tegemoet te komen.

Duurzame prikkels

‘Naast de prijs hanteerden we vier criteria voor de economisch meest voordelige inschrijving: duurzaamheid, minimale omgevingsoverlast tijdens de bouw, risicobeheersing en integraliteit’, vertelt Janssen. ‘De nadruk lag op de eerste twee, waarbij duurzaamheid samenhangt met de ambitie van de gemeente om in 2040 energieneutraal te zijn. TU Delft heeft op ons verzoek vijf factoren vastgesteld om duurzaamheid op te beoordelen: geluid, luchtkwaliteit, materiaalgebruik, energieverbruik en beleving. We wilden de markt prikkelen en verrast worden. Het bijzondere is dat de twee hoofdcriteria van tevoren lastig leken, maar gaandeweg de leukste bleken te zijn. Iedereen werd steeds enthousiaster.’
 

Duurzaamheid en innovatie

Combinatie Rotterdamsebaan – BAM, VolkerWessels en en Wayss & Freytag– behaalde de hoogste score en verwierf de opdracht voor ontwerp, bouw en 15 jaar onderhoud. ‘De gemeente Den Haag heeft met de uitvraag een duurzame denkwijze in gang gezet die veel heeft losgemaakt’, zegt Michel Langhout, projectmanager bij BAM Infra Nederland. ‘Het team van ontwerp- en realisatiedeskundigen, landschapsarchitect Landschappartners en architectenbureaus Benthem Crouwel en Paul de Ruiter werkte innovatieve ideeën uit. Ook bleken eerder bedachte oplossingen die nog niet waren toegepast, op dit project heel goed inzetbaar te zijn.’

Een mooi voorbeeld is het zogenoemde ‘Fine Dust Reduction System’ om de fijnstofdeeltjes bij de tunneluitgangen elektrisch te laden en af te vangen. Langhout: ‘BAM had dit samen met TU Delft ontwikkeld en op kleine schaal getest. Nu konden we het voor het eerst inzetten. Voor de omgeving vergroot het de leefbaarheid, want zonder het systeem gaat de fijnstof geconcentreerd de tunnel uit.’ 

‘Alles trokken we uit de kast: van koude uit de ondergrond om de installaties in het dienstgebouw te koelen tot duurzamer beton (met minder cement) en duurzaam asfalt (met een hoge recyclingswaarde en geproduceerd op een lagere temperatuur). We werden vooral enthousiast van oplossingen met een dubbelfunctie. Zo voorzien de 450 zonnepanelen op de transparante overkapping boven het dienstgebouw en de noordelijke toerit in de elektriciteitsbehoefte van het dienstgebouw dat daardoor energieneutraal is. Tegelijkertijd dienen ze als lichtroosters die automobilisten een geleidelijke overgang van daglicht naar tunnellicht bieden. Die extra functie krijg je er gratis bij en bespaart verlichting.’

Duurzaam bouwen én daardoor duurzaam onderhouden

‘Door de stimulans die we kregen vanuit de gemeente stimuleerden wij ook onze partners op het gebied van duurzaamheid’, vervolgt Langhout. ‘In overleg met de architecten hebben we de toeritten geoptimaliseerd waardoor er minder beton nodig was, zonder de vormkwaliteit en de veiligheid aan te tasten. Voor de lichtlijnen in de tunnel hebben we gezocht naar armaturen die met minder ledlampen maximale uitstraling bieden. Dat scheelt in het elektriciteitsverbruik, maar ook in het onderhoud, omdat we minder lampen hoeven te vervangen. In de tenderfase dachten we niet alleen na over wat we morgen bouwen, maar ook over wat we overmorgen onderhouden. Dat werkt in het voordeel van duurzaamheid.’

‘Waar ook maar mogelijk kozen we voor minder energieverbruik, minder materiaalgebruik en duurzame alternatieven, zoals groene stroom. In overleg met de gemeente en Shell besloten we alle machines op GTL te laten draaien, wat minder stikstofoxiden en fijnstof uitstoot dan gewone diesel. Het was voor het eerst dat we deze synthetische brandstof grootschalig op een bouwproject gebruikten, wat zorgde voor 46% minder uitstoot.’
 

In 2018 boorde de combinatie de ondergrondse tunnel, bestaande uit twee tunnelbuizen. Speciaal voor dit project ontwikkelde de leverancier samen met het projectteam de ‘tunnel-Tesla’ om alle ruim 10.000 tunnelelementen vanaf de naastgelegen opslag elektrisch naar de boormachine te transporteren. Dit voorkwam uitstoot en daardoor was veel minder ventilatie in de tunnel en dus veel minder energie nodig. 

Aandacht voor de omgeving

Combinatie Rotterdamsebaan wist ook veel te bereiken met hinder beperkende maatregelen tijdens de uitvoering. Het idee was de boortunnel aan Binckhorstzijde een stukje langer te maken in combinatie met een kortere toerit. Hierdoor kwam de ontvangstschacht van de tunnelboormachine iets verderop, waardoor de Binckhorstlaan open kon blijven. Dat voorkwam een hoop overlast. Bovendien waarborgde de combinatie dat de bedrijven altijd bereikbaar waren.

‘Omgevingsbewust werken kost meestal niet zoveel moeite’, zegt Langhout. ‘Op vrijdagmiddag legden we bijvoorbeeld stelconplaten neer om de bedrijven bereikbaar te houden, en op maandagochtend haalden we ze weer weg. Ook fietsers en voetgangers gaven we doorgang. Zo hielden we de omgeving leefbaar en bereikbaar. In de gebruiksfase beperken we geluidsoverlast vanuit de tunnel met geluidreducerend asfalt.’

Met dergelijke creatieve en innovatieve oplossingen wist de combinatie met haar inschrijving juist op de belangrijkste beoordelingscriteria veel meerwaarde te bieden.

Vanzelfsprekend duurzaam

‘Het hele project heeft mij erin gesterkt dat duurzaamheid geld oplevert’, zegt Janssen stellig. ‘Met name als je die denkwijze in ontwerp, uitvoering en de gebruiksfase meeneemt. Denk aan minder materiaal- en energiegebruik. Denk aan minder lampen en sowieso led voor de tunnelverlichting, waardoor je er tijdens onderhoud minder hoeft te vervangen. Dat zijn duurzame maatregelen die ook financiële voordelen opleveren. De aanleg kost misschien een fractie meer, maar de meerkosten verdien je in de exploitatie terug. Duurzaamheid komt altijd naar je toe, ook bedrijfseconomisch, en duurzaamheid bindt.’

‘Combinatie Rotterdamsebaan had een duidelijke visie op duurzaamheid en kwam als enige met het Fine Dust Reduction System, de verlengde tunnel in de Binckhorst en de mooie inpassing van het bedieningsgebouw in de omgeving’, vervolgt Janssen. ‘Het gaat juist om dat soort hoger hangend fruit dat het verschil maakt. Als gezamenlijk doel wilden we met het project de bereikbaarheid van Den Haag verbeteren, een veilige en gezonde leefomgeving creëren en toekomstige generaties dienen. Terecht kreeg deze duurzaamste tunnel van Europa erkenning met de Betonprijs 2022.’

‘Het duurzaamheidsdenken werkt door, dat zie je ook bij onze stakeholders. Het Hoogheemraadschap stelde tijdens de uitvoering voor om de vijvers in het Molenvlietpark ook te benutten als waterberging in geval van heftige regenbuien. Zo doen we tegelijkertijd aan klimaatadaptatie. Het combineren van oplossingen is altijd duurzaam. Zo hebben we de dekken bij de kruising van de A4 al verbreed vanwege een toekomstige verbreding van de A4. Nu kost dit relatief weinig inspanning, terwijl het in de toekomst veel meer geld zou kosten en overlast zou bezorgen. Mensen zijn creatiever dan je denkt en het bedenken van zoveel mooie oplossingen levert heel veel plezier op.’

Trots 

‘De gemeente is hartstikke trots op de Rotterdamsebaan’, benadrukt Janssen. ‘Het is het grootste infraproject ooit in Den Haag en zonder problemen verlopen. Het is binnen het budget gebleven, er waren vrijwel geen klachten van omwonenden en er was alleen een kleine uitloop in tijd door corona. Het project is een vliegwiel gaan vormen voor de economie in de Binckhorst, dat is herontwikkeld om ruimte te maken voor de nieuwe verbindingsweg. Een verouderd industriegebied is daardoor getransformeerd tot een moderne en vernieuwde stadswijk die bedrijven, restaurants en huizenkopers aantrekt, zo gewild is het nu.’ 

‘Het project heeft in Nederland geleid tot kritisch nadenken over de duurzaamheid van tunnels en kunstwerken. Na de ingebruikname begin 2021 zijn er nieuwe initiatieven ontstaan. Zo vind ik het erg leuk dat Rijkswaterstaat ons heeft gevraagd om mee te denken over de gunningscriteria voor de aanbesteding van de Groene Boog die de A16 met de A13 gaat verbinden. De Rotterdamsebaan is echt een succesverhaal en een voorbeeldproject.’